इलाम : लिम्बू जातिको बाहुल्यता रहेको इलामको माङसेबुङ र चुलाचुली गाउँपालिकाले लिम्बू जातिको मातृभाषाको सम्मान गर्दै लिम्बू भाषालाई सरकारी कामकाजको रूपमा लागू गर्ने भएको हो ।
माङसेबुङले गाउँसभाको ११ औं अधिवेशन र चुलाचुली गाउँसभाको १० औं अधिवेशनमा आर्थिक वर्ष २०७९।०८० को नीति तथा कार्यक्रम प्रस्तुत गर्दै लिम्बू भाषालाई पालिकाभरी कामकाजी बनाउने तयारी गरेको हो ।
यसअघिकै कार्यकालमा माङसेबुङ र चुलाचुलीले परिक्षणका रुपमा एकएक वडामा लिम्बू भाषालाई कामकाजी बनाएको थियो । यसपटक दुवै गाउँपालिकाले एकैपटक पालिकाभरी लिम्बू भाषालाई कामकाजी बनाउने तयारी गरेको हो ।
माङबुङ गाउँपालिकामा ४३ प्रतिशत लिम्बू जातिको बसोबास रहेको गाउँपालिकाको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । ३६ प्रतिशत राई जातिको बसोबास रहेको छ । चुलाचुली गाउँपालिकामा समेत लिम्बू जातिको बाहुल्यता रहेको छ ।
पालिकामा लिम्बू भाषा कामकाजीलाई प्रभावकारी बनाउन ‘दोभाषे कर्मचारी’ का रुपमा मातृभाषी कर्मचारी नियुक्त गर्नेछ । ‘दोभाषे कर्मचारी’ले कार्यालय र सेवाग्राहीबीच दोभाषेको काम गर्नेछन् ।
लिपिमा भने दुवै गाउँपालिकाले किरात सिरिजंगा लिपि प्रयोग गर्नेछ ।
जाति र भाषिक बाहुल्यताका आधारमा माङसेबुङले वडा नम्बर ५ मा ०७५ सालमा र चुलाचुलीले भने २०७७ मा वडा नम्बर १ मा लिम्बू भाषालाई कामकाजी भाषाका रुपमा लागू गरेको थियो ।
लिम्बू जातिको एकल बाहुल्य रहेको ती वडामा लिम्बू भाषा र किरात सिरिजंगा लिपिलाई सरकारी कामकाजीको रूपमा प्रयोगमा ल्याइएको थियो ।
ती वडाले आफ्नो कार्यालयको साइनबोर्ड, कार्यालयको लेटरप्याड, छाप एवं विभिन्न अनुसूची फारामहरूमा समेत लिम्बू भाषा र किरात सिरिजंगा लिपि प्रचलनमा ल्याएको छ ।
‘बुहारी शिक्षा’ र ‘डाक्टर पढ्नेलाई छात्रवृत्ति’
चुलाचुली गाउँपालिकाले शिक्षालाई मूख्य प्राथमिकतामा राखेको छ । गाउँपालिकाले पहिलोपटक ‘बुहारी शिक्षा’ कार्यक्रम ल्याएको छ । पालिकाभित्रका शिक्षाबाट वंचित बुहारीहरुलाई बुहारी शिक्षा कार्यक्रम संचालन गरिने नीति तथा कार्यक्रममा उल्लेख छ । आफ्नै पालिका र अन्यत्र गाउँपालिकाबाट विवाह गरी आएका बुहारीहरुले औपचारिक शिक्षा लिन चाहेमा सबै खर्चको व्यवस्थापन गाउँपालिकाले गर्ने नीति लिएको छ ।
त्यस्तै गाउँपालिकाभित्रका माध्यमिक तह उत्तीर्णमध्ये उत्कृष्ण १ छात्र र १ छात्रालाई एमबीबीएस, इन्जिनियरिङ, कृषि जेटीए, भेटेरीनरी, एच ए, स्टाफ नर्स, अहेव, ओभरसियर, ल्याब असिस्टेण्डलगायत प्राविधिक शिक्षा अध्ययनका लागि ‘अध्यक्ष छात्रवृत्ति कोष’ स्थापना गरी छात्रवृत्ति उपलब्ध गराईने नीति लिएको छ ।
चुलाचुलीले मातृभाषामा पठनपाठन गराउने सामुदायिक विद्यालयहरुलाई मापदण्डका आधारमा कार्यक्रम अनुदान तथा मातृभाषा शिक्षक दरबन्दी अनुदान कार्यक्रमको सुरुवात गर्ने नीति लिएको छ ।
त्यस्तै पूर्व प्राथमिक कक्षाहरु प्रविधियुक्त बनाउने, मातृभाषा तथा आवश्यकता अनुसार आधारभूत तहमा अंग्रेजी माध्यम शिक्षालाई प्राथमिकता दिने, खानेपानी, इन्टरनेट र कम्प्युटर शिक्षालाई अनिवार्य बनाउने भएको छ ।
त्यस्तै पठनपाठनमा निरन्तताका लागि ‘एक शिक्षकको विदाई र अर्को शिक्षकको स्वागत’ कार्यक्रमको संचालन गर्ने उल्लेख छ ।
दलितलाई स्वास्थ्य वीमा, निःशुल्क एम्बुलेन्स सेवा
त्यसैगरी चलाचुली गाउँपालिकाले नागरिकलाई सहज सेवा प्रवाह गर्न एम्बुलेन्स संचालन गर्ने भएको छ । गाउँपालिकाले अपाङ्गता भएका व्यक्ति र वृद्धवृद्धाहरुलाई निःशुल्क एम्बुलेन्स सेवा प्रवाह गर्ने नीति तथा कार्यक्रममा उल्लेख छ ।
त्यस्तै स्वास्थ्य वीमा कार्यक्रमलाई प्रत्येक नागरिकसम्म विस्तार गर्ने भएको छ । स्वास्थ्य स्वयम् सेविका, अपाङ्गता भएका व्यक्तिका परिवार, एकल पुरुष, एकल महिला, शहिद परिवार, वेपत्ता परिवार, द्वन्द्वपीडित र दलित परिवारको निःशुल्क स्वास्थ्य वीमा गर्ने व्यवस्था मिलाइने नीति तथा कार्यक्रममा उल्लेख छ ।
एकल पुरुषलाई भत्ता र सुत्केरीलाई पोषण
चुलाचुली गाउँपालिकाले एकल पुरुषलाई सामाजिक सुरक्षा भत्ता प्रदान गर्ने नीति लिएको छ । पत्नीको निधन भएको र अर्को विवाह नगरेका एकल पुरुषलाई भत्ता उपलब्ध गराउने नीति तथा कार्यक्रममा उल्लेख छ ।
यसैगरी सुत्केरीलाई पोषण उपलब्ध गराउने भएको छ । स्थानीय स्वास्थ्य संस्थामा कम्तिमा ४ पटक गर्भ जाँच गराई तथा सुरक्षित मातृतव कार्यक्रम सञ्चालन भएको स्वास्थ्य संस्था सुत्केरी गराएको र ३५ दिनभित्रमा सम्बन्धित वडा कार्यालयमा वच्चाको जन्मदर्ता गराउने आमालाई प्रोत्साहन गर्न सुत्केरी पोषण कार्यक्रमको संचालन गरिने नीति तथा कार्यक्रममा उल्लेख छ ।
