नेपालको संविधान २०७२ ले आधारभूत स्वास्थ्य सेवालाई नेपाली नागरिकको मौलिक हकको रुपमा प्रत्याभूत गरेको छ ।संविधानको धारा ५१(ज)१५मा राज्यका नीतिहरु अन्तर्गत नागरिकको स्वास्थ्य बीमा सुनिश्चत गर्दै स्वास्थ्य उपचारमा पहँुचको ब्यवस्था मिलाउने भनि उल्लेख गरे अनुरुप नेपाल सरकारले स्वास्थ्य बीमालाई सक्रियताका साथ अघि बढाइरहेको छ ।
नेपाल सरकारले सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा विकास समिति मार्फत सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा कार्यक्रम (स्वास्थ्य बीमा) चरणवद्ध रुपमा लागुगर्ने गरि नेपालका तीन जिल्ला कैलाली, इलाम र बाग्लुङ्ग वाट गत वर्ष २०७३ साल देखि शुरु गरेको हो । नेपाली नागरिकले गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा उपभोग गर्दा ठूलो आर्थिक संकट व्यहर्नु नपरोस भन्ने लक्ष्यका साथ स्वास्थ्य बीमा हाल नेपालका ४७ जिल्लामा लागु भैसकेको अवस्था छ ।
स्वास्थ्य बीमामा आवद्धताले आम नागरिकलाई विरामी पर्दा आर्थिक सुरक्षा प्रधान गर्छ । ५ जना सम्मको परिवारले रु. ३ हजार ५ सय रकम तीरि स्वास्थ्य बीमाको सदस्य वन्न सक्ने छन् भने ५ जना भन्दा माथि भएमा प्रत्येक थप सदस्य वरावर ७ सयको दरले लागत बढ्दै जान्छ ।
स्वास्थ्य सेवाको हकमा ५ जना सम्मको परिवारले १ लाख सम्म र प्रत्येक थप सदस्य वरावर २० हजारको दरले सेवाको दर बढ्दै जान्छ जुन क्रम अधिकतम् २ लाख रुपयाँ सम्म रहेको छ । सुविधामा नदोहोरिने गरि मिति २०७६ श्रावण १ गतेदेखि क्यान्सर,मुटु रोग ,मृगौला रोग ,हेड इन्जूरी , स्पाइनल इन्जुरी ,सिकलसेल एनिमिया , पार्किन्सोनिजम ,अल्जाइमर रोगलाई भने थप १ लाख रुपैया सम्मको सुविधा समेत पाउने सो नियमावलीले व्यवस्था गरेको छ ।
यो पारिवारिक बिमा हो । परिवारका प्रत्येक सदस्यलाई स्वास्थ्य बीमाको परिचय पत्र दिइन्छ सोही कार्ड बोकेर स्वास्थ्य समस्या भएमा सेवा लिन जान सकिन्छ । राष्ट्रवाट आम नागरिकले अपेक्षा गर्ने प्रमुख बिषय मध्ये स्वास्थ्य सेवामा पहुँच पनि एक हो । आज एउटा नेपाली विरामी पर्दा विरामी पक्षले उपचार खर्चको ५५ प्रतिसत भन्दा माथी आफ्नो गोजीको रकम खर्चनु परेको छ जुन खर्चमा अब स्वास्थ्य बीमाले सहायता गर्ने भन्ने रहेकोछ ।स्वास्थ्य बीमा नियमावली, २०७५ अनुसार ७० बर्ष उमेर पुगेका जेष्ठ नागरिकहरुलाई २०७६ साल बैशाख १ गतेबाट राज्यले रु ३५ सय रकम व्योरेर निःशुल्क स्वास्थ्य बीमा गर्ने व्यवस्था भए अनुरुप स्वास्थ्य बीमा लागु भएका जिल्लाहरुमा सो अनुरुप काम भइरहेको छ ।
सो व्यवस्था अनुसार बिमितले १ लाख रुपैया सम्मको स्वास्थ्य उपचारमा सेवा पाइने हुन्छ । त्यस्तै उक्त नियमावलीमा अति अशक्त अपाङ्गता रातो कार्ड भएका व्यक्तिको ,कुष्ठरोगी, एच.आइ.भी संक्रमित, जटिल खालका क्षयरोग भएका विरामीको भने परिवारलाई नै निःशुल्क स्वास्थ्य बीमा हुने व्यवस्था छ । महिला स्वास्थ्य स्वयम सेविकाहरुको परिवारलाई लागतको ५० प्रतिसत छुटको व्यवस्था छ ।यस्तै प्रचलित कानुन बमोजिम अति गरिवको परिचय प्राप्त परिवारको पनि निःशुल्क स्वास्थ्य बीमा हुने व्यवस्था छ ।
बैदेशिक रोजगारको शिलशिलामा श्रम स्वीकृति लिनु पर्दा स्वास्थ्य बीमा लागु भएका जिल्लाका नागरिकले अनिवार्य स्वास्थ्य बीमाको कार्डको प्रतिलिपि पेश गर्नु पर्ने व्यवस्था रहेको छ । स्वास्थ्य बीमाको सेवा प्रदायक संस्थाहरुमा स्वास्थ्य बीमा लागु भएका जिल्ला तथा छिमेकी जिल्लाका भिभिन्न सुचिकृत स्वास्थ्य संस्थाहरु रहेका छन् । त्यस्तै झापाका मेची अञ्चल अस्पताल, कन्काइ अस्पताल ,आम्दा अस्पताल, मेची आँखा अस्पताल, वि.पि.कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान धरान, नोवेल अस्पताल विराटनगर , विराट मेडिकल कलेज, विर अस्पताल, मनोमहन कार्डियो भास्कुलर, पाटन अस्पताल, भरतपुर क्यान्सर अस्पताल, चितवन मेडिकल कलेज, शुक्रराज सरुवारोग नियन्त्रण केन्द्र टेकु, प्रसुती गृह थापाथली , कान्ति वाल अस्पताल, मानव अंग प्रत्यारोपण केन्द्र भक्तपुर, ट्रमा सेन्टर काठमाडौं ,कोशी अंचल अस्पताल आदि अस्पतालहरु स्वास्थ्य सेवा दिने गरि सुचिकृत भएका छन् । स्वास्थ्य बीमाले समय समयमा सुचिकृत औषधिहरु थप गर्दै लगेर हाल ११ सय ३३ प्रकार औषधि पुर्याएको छ ।
घर लैजाने औषधिमा सुचिकृत औषधि भन्दा वाहेकका औषधि आवस्यक परेमा स्वास्थ्य बिमाले समेट्दैन तर अस्पतालमा भर्ना भएर उपचार गर्ने विरामीको भने एमुलेन्स सेवा र एम.आर.आई.सेवा वाहेक अरु सबै सेवा स्वास्थ्य बीमाले समेट्छ । करिव ३ वर्ष अघि ३ वटा जिल्ला वाट शुरु भएको स्वास्थ्य बिमा मुलुकका ४७ जिल्लामा पुगिसकेको छ । हिजोका दिनमा ३३० प्रकारका औषधि आज ११ सय ३३ प्रकारको भएको छ ।
सिमित स्वास्थ्य संस्थाहरुवाट शुरु स्वास्थ्य सेवा आज देशका प्रतिष्ठित स्वास्थ्य संस्थाहरु सम्म पुगेको छ । स्वास्थ्य बीमामा औषधि तथा स्वास्थ्य संस्थाहरु समय अनुसार थपघट हुन सक्दछन् । हाल कायम रहेका औषधि तथा स्वास्थ्य संस्था हेरेर भन्दा पनि स्वास्थ्य बीमालाई दिगो र भरपर्दो सेवा प्रदायक आफ्नै संस्थाको रुपमा बुझेर सदस्य बनौं । हर क्षण बीमित सदस्यहरु तथा आम नागरिकहरुको हक, हित र सुझावलाई ध्यानमा राखेर काम गर्ने प्रयास हुने छ जसका लागि सवै पक्षको साथ , सहयोग र विश्वास चाहिन्छ ।
खेमराज अधिकारी
लेखक स्वास्थ्य बीमा बोर्ड ,इलामका दर्ता अधिकारी हुन् ।
